OVER HET GEBOUW
Het verhaal van de pastorie.
PASTORIE OF PASTORIJ?
We hebben in onze gemeente Houthalen-Helchteren een Pastorijstraat, en we kennen pastorij ook als een bouwstijl. Toch geeft het woordenboek de voorkeur aan het woord 'Pastorie'.
In het verhaal dat volgt spreken we over de “Pastorij” als we het over het gebouw hebben en noemen we de burgerbeweging die ijvert voor een hernieuwde invulling van het gebouw “De Pastorie”.
In de Pastorij bij de drie levensmomenten
Tot enkele decennia geleden was de pastorij een plek waar de inwoners van het dorp driemaal in hun leven gingen aankloppen. Bij de geboorte kwam men de pastoor vragen om - liefst zo snel mogelijk - het doopsel toe te dienen. Wilde je trouwen, dan moest je eerst je kennis van christelijk leer aantonen. Wanneer het levenseinde zeer nabij was, kwam men bij de pastoor voor de bediening van de laatste sacramenten.
Deze drie momenten, geboorte, huwelijk en overlijden werden ook aan het dorp bekend gemaakt door het luiden van de kerkklokken, de bronzen zang van lief en leed. Er bestaat zelfs een lied over door Edith Piaf (‘Les Trois Cloches’).
Antoine van Froyenhoven, pastoor van Helchteren van 1730 tot 1748, nam in 1737 het initiatief om in Helchteren een pastorij te bouwen. De inwoners droegen 700 gulden bij, de gemeente schonk 300 gulden. Ook de abt van St Truiden stelde een gebaar: zij schonken 20.000 bakstenen. Dit komen we te weten in ‘Onder Trudo’s toren', een boek dat verscheen in 1997 naar aanleiding van 100 jaar kerkwijding.
Er blijven vele vragen onbeantwoord over de bouw van de pastorij. Vanwaar kwamen de bakstenen? Werd de leem ter plaatse uitgegraven? werden de handgevormde stenen in veldovens gebakken zoals dat gebeurde in 1909 bij de bouw van de nieuwe kerktoren?
Mogelijks werden ze in Laak gebakken. In 1787 leverde dit Houthalense gehucht ook de bakstenen voor de bouw van de kerk in Zonhoven en later ook het gemeentehuis. Door de beperkte transportmogelijkheden in deze tijd werden stenen immers zo dicht mogelijk bij de bouwwerf gebakken.
Hebben we nog plannen van de pastorij in de 18e eeuw? Op de Ferrariskaart van 1771 vinden we een grondplan en in de Atlas van de Buurtwegen vinden we ook een grondplan. Beide plannen verschillen echter van elkaar en verschillen ook van het grondplan van de huidige pastorij. Zo wordt weleens gedacht dat de bestaande constructie na 1845 gebouwd zou zijn. Op het plan van de Atlas van de Buurtwegen zien we een pad dat de pastorij met de kerk verbindt. Het oostelijke deel van dit pad bestaat nog.
Pastoor Reys was pastoor van Helchteren van 1831 tot 1886. Zijn opvolger Felix Germanes trof in 1886 de kerk en de pastorij in erbarmelijke toestand aan. Enkele muren ondersteunden het bijna volledig verdwenen dak. De kosten voor de herstelling werden geraamd op 7000 frank. Toen pastoor Germanes de herstellingen wilde aanvatten in 1887 werd deze herstelling aanvankelijk voor drie maanden geblokkeerd door burgemeester Van Roey. De huisraad en boeken werden daarom al die tijd veilig opgeborgen bij de buren van de pastorij. De vete tussen pastoor en burgemeester vond zijn oorsprong in de schoolstrijd die op dat moment woedde tussen het katholieke en het officiële onderwijs.
Ook in de tweede wereldoorlog lijdt de pastorij zware schade bij de bevrijdingsgevechten van 1944. Architect Dewandre, aangesteld om de schade vast te stellen schrijft in zijn verslag: “De ankers van het dakgebinte zijn losgekomen en moeten vervangen worden. Het ganse dak is losgescheurd, 17 kepers gebroken, ramen, deuren en zinkwerk zijn doorschoten.”
Na de herstellingen verbleven achtereenvolgens pastoors ‘Vandevoort’ , ‘Vangael’ , ‘Thijs’, ‘Boudrez’ en ‘De Bakkere’ in de pastorij. Na het vertrek van pastoor De Bakkere heeft de pastorij geen bewoners meer gekend.
- Een bijdrage van Emiel Vanvoorden - Erfgoedwerking Helchteren -